فضیلت و اعمال شب قدر برگرفته شده از مفاتیح الجنان

یحیى بن علاء گوید: ((حضرت صادق (علیه السلام ) سخت بیمار بود، دستور داد او را به مسجد رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) بردند. آنجا تا صبح شب بیست و سوم ماه رمضان بیتوته کرد.))⁽⁸²⁾
براى انسان مومن ، سزاوار نیست تا در شبى که آسمانیان میهمان او شده اند، حجاب غفلت به روى خویش اندازد و خود را از همنشینى با آنها محروم سازد؛ لذا مستحب است ، آن شب را تا صبحگاهان شب زنده دارى نماید و این خود نوعى مبارزه با خمودگى و سستى و خواب سنگینى است که انسان را از هدف هاى عالى اش باز مى دارد و از همه مهم تر این که طریق شکستن شب و خاتمه دادن به حاکمیت ظلمت را به ما مى آموزد و آدمى را به مقام ((محمود)) مى رساند.

مگو شبى به عبادت چگونه روز کنم		که دوست را ننماید، شب وصال ، دراز
بر آر دست تضرع ، ببار اشک ندم		ز بى نیاز بخواه ، آنچه بایدت بى ناز

3. شناخت شاءن قرآن
4. تلاوت قرآن
چه لذت بخش است که در شب نزول قرآن ، کنار چشمه سار کلام وحى خاضعانه بنشینیم و دل و قلب تشنه را از آن سیراب نماییم . و چه شیرین و شور آفرین است لحظه فرا رسیدن وقت دیدار و عروج که مریضان و دردمندان در ساحت قرآن دست نیاز بلند مى کنند و زمزمه ((القرآن شفاء)) را سر مى دهند.
شبى که تلاوت قرآن (هر قدر میسور باشد) در آن شب ، بهترین ذکر است ، به خصوص تلاوت سوره هاى ((یس ))، ((عنکبوت ))، ((روم ))، ((دخان )).
در تلاوت قرآن ، اولین نکته اى که لازم است مورد توجه قرار گیرد، الهام گرفتن از آن براى تقویت فکر و اندیشه و ایمان و شناخت مبداء و معاد و یافتن راه سعادت و فلاح و قرب الى الله است و دومین نکته ، اهداى ثواب آن به اروح طیبه انبیا و ائمه هدى (علیهم السلام ) و شهدا و صلحا و علما و گذشتگان به خصوص بنیان گذاران مراکز مذهبى که خود سبب مضاعف شدن ثواب مى گردد و سومین نکته ، رعایت آداب قرائت است .
5. توبه و استغفار
چه فرصتى بهتر از شب قدر براى آشتى کردن با خدا و بازگشت به سوى او، شبى که مى توان آبرومندان درگاه حق و ملائکه و روح و قرآن را واسطه قرار داد و آن گاه با دلى سرشار از امید به رحمت و مغفرت ، متوجه رب العالمین شد؛ به حق ، شب قدر، شب توبه و بازگشت به سوى خداست که :
ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین .⁽⁸³⁾
به راستى خدا افرادى را که پى در پى توبه و استغفار مى کنند و نیز طهارت جویان و پاکى طلبان را دوست دارد.

فرارى ها ز عصیان باز گردید		به الطاف خدا دمساز گردید
بیندیشید، یزدانى رحیم است		به راه آیید رحمان و کریم است
گناه بنده عاصى ببخشد		به هر ادعوک صد لبیک گوید

در بعضى از اخبار آمده است ، زمانى که فرد گنهکار از کرده خود پشیمان شد و به سوى خدا بازگشت و گفت :
الهى انا اءساءت . یقول الله تعالى : و انا سترت ؛
خدایا من بد کردم . خداوند متعال مى فرماید: من آن را پوشاندم .
فیقول : ((الهى انا ندمت ؛ من پشیمان شدم .))
خداوند مى فرماید:
((و انا قبلت ؛ من هم قبول کردم .))
و مى فرماید:
ایها الشاب ، اذا تبت ثم نقضت ، فلا تستحى ان ترجع الینا؛
اى جوان ! چنان چه توبه کردى و شکستى ، از این که دوباره به سوى ما باز گردى شرمگین مباش .
و اذا انقضت ثانیا، فلا تستحى او یمنعک الحیاء ان تاءتینا ثالثا، و اذا انقضت ثالثا، فارجع لینا رابعا...
((هر گاه براى دومین بار توبه خود را شکستى ، شرمگین مباش و مبادا حیا تو را از بازگشت به سوى ما براى سومین بار باز دارد و اگر بار سوم هم توبه خود را شکستى ، باز هم براى چهارمین بار به سوى ما باز گرد.))
فاءنا الجواد الذى لا ابخل ؛
((منم بخشنده اى که بخل نمى ورزم .))
و انا الحلیم الذى لا اعجل ؛
((منم حلیم و بردبارى که عجله نمى کنم .))
و انا الذى استر على المعاصى و اقبل التائبین و اعفو عن الخاطئین و ارحم النادمین و انا ارحم الراحمین ؛
((منم آن که بر گناهان پرده مى افکنم و توبه کنندگان را مى پذیرم و از خطاکاران در مى گذرم و به پشیمانان رحم مى نمایم و منم ارحم الراحمین .))
من ذا الذى اءتى الى بابنا فرددناه ؛
((چه کسى به درگاه ما آمد و او را رد کردیم ؟))
من ذا الذى ، لجاء الى جانبنا، فطردناه ؛
((چه کسى به ما پناه آورد و ما او را رد کردیم ؟))
من ذا الذى ، تاب الینا و ما قبلناه .
((چه کسى به نزد ما بازگشت که او را نپذیرفتیم ؟))
من ذا الذى ، طلب منا و ما اعطیناه .
((چه کسى از ما خواهشى کرد که به او عطا نکرده باشیم ؟))
من ذا الذى استقال (استغفر) من ذنبه فما غفرناه ؛
((چه کسى از ما طلب آمرزش کرد که ما او را نیامرزیده باشیم ؟))
انا الذى اغفر الذنوب ، و استر العیوب ، و اغیث المکروب ، و ارحم الباکى الندوب و انا علام الغیوب ؛⁽⁸⁴⁾
((منم خدایى که گناهان را مى آمرزم و عیب ها را مى پوشانم و اندوهناکان را یارى مى رسانم و بر گریه کننده و زارى کننده رحم مى کنم و منم داناى امور آشکار و نهان .))
چرا باید استغفار کرد؟
هر عملى داراى آداب و رسوم و شرایط و موانعى است که با رعایت آنها استغفار واقعى تحقق مى یابد.
شرایط توبه و استغفار
اول : پشیمانى از گناه (الندم على ما مضى ).
دوم : تصمیم همیشگى بر ترک گناه و کج روى ها و کج اندیشى ها (العزم على ترک العود الیه ابدا.)
سوم : اداى حقوق مردم (ان تؤ دى الى المخلوقین حقوقهم .)
چهارم : تدارک واجبات (ان تعمد الى کل فریضه علیک ضیعتها فتؤ دى حقها.)
پنجم : از بین بردن گوشت هاى حرام ان تعمد الى اللحم الذى ، نبت على السحت ، فتذیبه بالاحزان ...
ششم : چشیدن رنج عبادت ⁽⁸⁵⁾ ان تذیق الجسم اءلم الطاعة کما اذقته حلاوه المعصیه .
6. خواندن دعاى جوشن کبیر و دیگر ادعیه ماءثوره
از جمله :
اللهم انى امسیت لک عبدا داخرا، لا املک لنفسى نفعا و لا ضرا و لا اءصرف عنها سوءا، اشهد بذلک على نفسى ، و اعترف لک بضعف قوتى و قلة حیلتى ، فصل على محمد و آل محمد و اءنجز لى ما وعدتنى و جمیع المؤ منین و المؤ منات من المغفرة فى هذه اللیلة و اءتمم علىّ ما آتیتنى فانى عبدک المسکین المستکین الضعیف الفقیر المهین ، اللهم لا تجعلنى ناسیا لذکرک فیما اولیتنى و لا غافلا لاحسانک فیما اعطیتنى و لا آیسا من اجابتک و ان ابطاءت عنى فى سراء او ضراء او شدة او رخاء او عافیة او بلاء او بؤ س ‍ او نعمآء، انک سمیع الدعاء؛⁽⁸⁶⁾
خداوندا، من در حالى که بنده آستان بوس تو بودم ، شب را به پایان بردم ، مرا اندیشه سود و زیانى براى خویشتن نیست و قدرت آن را در خود نمى بینم که بدى را از خویش دور نمایم ، این اعتراف را به زیان خود و به سبب ناتوانى و درماندگى مى کنم ، پس از تو مى خواهم که بر محمد و آل او رحمت فرستى و آنچه را که از آمرزش به من و همگى زن و مرد مؤ من نوید داده اى ، به انجام رسان و نعمت خود را بر این بنده فقیر و بیچاره و ناتون ، کامل گردان ؛ خداوندا، مرا از یاد خود فراموشى مده ، به خاطر آنچه که به من ارزانى داشته اى و مرا بى خبر از احسان و نومید از رحمتت قرار مده ، هر چند سستى در نهان و آشکار و سلامت و بیمارى و سختى و آسودگى از سوى من بوده باشد، که تو دعاى ما را مى شنوى و اجابت خواهى کرد.))
فهرست برخى از شرح هاى ادعیه رمضان
براى بهره ورى بیشتر خوانندگان عزیز و شب زنده داران بیدار دل از ذکر و دعا و با تاءمل در مضامین و معانى آنها مناسب دیدیم که به برخى از کتاب هایى که درباره ادعیه ماه مبارک رمضان نوشته شده اشاره کنیم تا از این معارف بلند و آموزنده بیشترین استفاده را ببریم :
* آیینه مکارم ، سید روح الله خاتمى (رحمه الله علیه )، شرحى است بر دعاى مکارم الاخلاق
* شرح الاسماء الحسنى ، ملا هادى سبزوارى ، شرح دعاى جوشن کبیر است .
* شرح اسماء الحسنى ، سید حسین همدانى درودآبادى .
* تفسیر دعاى سحر، امام خمینى (رحمه الله علیه )، ترجمه سید احمد فهرى .
* معارف الهى (شرح دعاى سحر)، احمد زمردیان شیرازى .
* معارف الهى (شرح دعاى سحر)، استاد حسین مظاهرى .
* شرح دعاى سحر، آیة الله حبیب الله شریف کاشانى .
* شرح دعاى سحر، آیة الله سید ابوالحسن قزوینى (رحمه الله علیه ).
* عشق و رستگارى (شرح دعاى ابوحمزه ثمالى )، احمد زمردیان .
* راز سحرگاهى (شرح دعاى ابوحمزه ثمالى )، سید حسین فاتحى .
* ذخیرة المعاد، ملا نوروز على (فاضل بسطامى ).
* عنوان الکلام ، آیة الله ملا محمد باقر فشارکى .
* مجالس الواعظین ، مرحوم شیخ ذبیح الله محلاتى .
* نیایش در رمضان ، آقاى على حجتى کرمانى .
* بیان حقیقت (شرح دعاى افتتاح )، احمد زمردیان .
* شرح دعاى مکارم الاخلاق ، سید کاظم ارفع .
* تفسیر دعاى مکارم الاخلاق ، محمد على بهمنى رامهرمزى .
* مکارم الاخلاق ، شمس المحدثین ، على بن حسن حسینى .
* شرح دعاى شریف مکارم الاخلاق ، محسن کتابچى .
* شرح دعاى افتتاح و کمیل ، محمد شهاب الدین العراقى .
* بشنو از نى ، عین - صاد (على صفایى ).
* سیناى نیاز، جواد محدثى .
* شرح دعاى افتتاح ، محمد بن موسى العراقى لبزشلونى .
* شرح دعاى سحر، احمد احسانى ، شرح از حاج محمد کریم بن ابراهیم* کرمانى .
* شرح دعاى افتتاح ، آیة الله محمد رضا مهدوى کنى .
* شرح و تفسیر دعاى مکارم الاخلاق ، محمد تقى فلسفى .
7. توسل به ولایت ائمه هدى
با توجه به آیه شریفه که مى فرماید:
یا اءیها الذین آمنوا اتقوا الله و ابتغوا الیه الوسیلة ؛⁽⁸⁷⁾
اى ایمان آورندگان ! از خدا پروا نموده و وسیله اى براى رسیدن به او بجویید.
(در لغت به آنچه که توسط آن به چیزى توصل و تقرب جویند، ((وسیله )) مى گویند.)
در شب مبارک قدر وسیله اى مطمئن تر از ائمه هدى (علیهم السلام ) براى انسان وجود ندارد، پس باید به ایشان توسل جست ، مخصوصا به مولى الموحدین ، على بن ابى طالب (علیه السلام ) که ((لیالى قدر)) مصادف با شهادت مظلومانه آن امام متقین است و نیز با تمسک به زیارت ابا عبدالله الحسین (علیه السلام ) به درگاه حضرت احدیت به استغاثه پرداخت .
8. نماز
در این شب فرشتگانى که به زمین فرود مى آیند، باید شاهد و ناظر رکوع و سود خالصانه و متواضعانه انسان باشند تا بدین وسیله ، اشرفیت و خلیفة اللهى او براى ایشان تفسیر گردد و رمز سجده ملائکه را در برابر آدم دریابند؛ لذا در ردیف اعمال و وظایف لیالى قدر، نماز که سرلوحه همه عبادات است ، به طرق مختلف وارد شده است :
اولا: خواندن نمازهاى قضا شده در گذشته - به خصوص نمازهاى سال اخیر؛
ثانیا: خواندن نمازهاى مستحبى براى کسب ثواب بیشتر، از جمله نمازهاى ذیل :
الف ) خواندن دو رکعت نماز با یک سلام ، همچون نماز صبح ، با این تفاوت که در هر رکعت پس از حمد، هفت مرتبه ((سوره توحید)) بخواند و بعد از سلام ، هفتاد مرتبه ((استغفر الله و اتوب الیه ))⁽⁸⁸⁾ بگوید.
ب ) خواندن صد رکعت نماز، هم چون نماز صبح به صورت دو رکعتى و نیز مجاز است به جاى این صد رکعت ، شش روز از نمازهاى قضا شده خود را به جا آورد، به گونه اى که از ظهر روز اول شروع کرده و در عشاى روز ششم ختم نماید.
9. قرآن بر سر گرفتن
بر سر گرفتن قرآن با آن حالات خضوع و خشوع ، نشانه تسلیم در برابر دستورهاى حیاتبخش و سعادت آفرین آن است و بیانگر این که مسلمان ، کسى است که قرآن را دائما در اندیشه و فکر خویش دارد و دستورها و احکام آن را در عمل پیاده مى کند.
استاد حسن زاده آملى - دام ظله الوارف - در نکته 490 کتاب هزار و یک نکته خود گوید:
((در لیالى قدر، قرآن به دل کن ، نه فقط قرآن به سر، که اولى جوهر ذات تو گردد و دومى خارج از گوهر تو است .))
10. تجدید عهد با امام زمان (عج ) و خواندن دعاى فرج
از ائمه معصومین نقل است که در شب بیست و سوم ماه رمضان و در طول آن ماه مبارک ، در هر حالى (نشسته و ایستاده ) و هر زمانى پس از ذکر و یاد خداى تعالى و درود فرستادن بر محمد و آل او (علیهم السلام ) این دعا را بخوان :
اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن صلواتک علیه و على آبائه فى هذه الساعه و فى کل الساعه ولیا و حافظا و قائدا و ناصرا و دلیلا و عینا، حتى تسکنه ارضک طوعا و تمتعه فیها طویلا.⁽⁸⁹⁾
((بارالها در این هنگام و براى همیشه ولى امرت ، امام زمان حجه بن الحسن را - که درودهایت بر او و پدرانش باد - سرپرست و نگهدار و رهبر و یاور و نگهبان باش تا گیتى را به فرمان او آورى و تا دیر زمان بهره مندش ‍ گردانى .))
و نیز دعاى شریف افتتاح که به امر آن حضرت مستحب است تا در هر شب رمضان خوانده شود و دعاهاى ماءثور و غیر ماءثور دیگر که در خصوص ‍ حضرتش وارد شده است ، زیرا گفته اند:
((دعا به آن بزرگوار، نوعى از اداى حق ایشان است ، که جزء بهترین اعمال مى باشد و فواید بى شمارى نیز براى خود ما هم دارد.))
تذکرات لازم
1. براى این که اعمال و عبادات ما مقبول درگاه حق تعالى واقع گردد، باید موانع قبولى عبادت ها و اجابت دعاها را برطرف ساخت ؛ مثلا اگر حقوقى - اعم از مالى و عرضى - از دیگران به گردن ما هست ، یا آن را به صاحبانش ‍ برگردانیم و یا از آنها طلب بخشش کنیم و حلالیت بطلبیم .
امام جعفر صادق (علیه السلام ) فرمودند:
اذا اءراد اءحدکم اءن یستجاب له ، فلیطب کسبه ، ولیخرج من مظالم الناس ‍ و ان الله ، لا یرفع الیه دعاء عبد و فى بطنه حرام او عنده مظلمة من خلقه .
اگر بر اثر غلبه شهوات و هواهاى نفس و مغلوب شدن قواى عقلانى ، مرتکب معصیتى شدیم ، استغفار کنیم و تصمیم بگیریم که دیگر بار گرد آن گناه نگردیم .

تاکنون کردى گنه ، دیگر مکن

تیره کردى آب را دیگر مکن

و اگر روحمان بیمار است و داراى بیمارى هاى روانى ، از قبیل : کینه ، حسد، بخل و... هستیم ، خود را مداوا کرده و به جاى آنها بذر حلم و بردبارى ، ایثار و گذشت ، جود و بخشش در دلهایمان کشت نماییم ، زیرا که ((شب قدر)) فرصتى است طلایى براى شست و شوى آینه دل ؛ چه شیرین است که به حرمت این شب ، خوبى ها جاى بدى ها، صلح و صفا جاى اختلاف و تفرقه ، برّ و احسان جاى ظلم و ستم ، احسان به والدین جاى عاق والدین ، صله رحم جاى قطع رحم و... را بگیرد؛ فرصتى است تا با اداى زکات و صدقات ، قدمى در جهت عمران و آبادانى خانه عقبى برداشت و از همین جاست که برخى از مؤ منان و متدیّنان ، خمس و زکات خود را در این شب تاءدیه مى کنند تا از ثواب بیشترى بهره مند شوند.
گفتنى است چنان که ثواب اعمال نیکو در این شب دوچندان است ، کیفر معصیت هم در این شب ، بیشتر است ، چرا که حرمت این شب مبارک هتک شده است ؛ لذا در تاریخ مى خوانیم که على (علیه السلام ) به نجاشى شاعر، که در ماه رمضان شراب خورده بود، زیاده از حد شرابخوار، تازیانه زد.
در مقام پاسخ به سوال نجاشى که عرض کرد: یا على ! این زیاده براى چیست ؟ فرمودند:
((براى هتک احترام ماه خدا.))⁽⁹⁰⁾
2. از آن جا که شب قدر، شب دعا و نیایش است ، ضرورى است جهت اجابت دعاها، امور زیر را رعایت کنیم :
الف ) ابتدا نمودن به تمجید و تحمید خداوند (متعال ) و صلوات بر پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) و آل او.
حارث بن مغیره مى گوید: از امام صادق شنیدم که فرمودند:
ایاکم اذا اراد احدکم ان یساءل من ربه شیئا من حوائج الدنیا و الاخره ، یبداء بالثناء على الله - عز و جل - و المدح له و الصلاه على النبى (صلى الله علیه و آله و سلم )، ثم یساءل الله حوائجه ؛⁽⁹¹⁾
((هیچ یک از شما نباید در مقام حاجت خواهى از خدا بر آید، مگر این که نخست به تمجید و ثناى خدا و درود فرستادن بر پیامبر با کرامت اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم ) بپردازد و سپس از پروردگار خود، حاجتهایش ‍ را مسئلت نماید.))
محمد بن مسلم از امام صادق (علیه السلام ) نقل کرده که فرمود: در کتاب على (علیه السلام ) آمده است :
ان المدحة قبل المساءله ، فاذا دعوت الله - عز و جل - فمجّده ، قلت : کیف امجده ؟ قال : تقول : یا من هو اقرب الىّ من حبل الورید، یا فعّالا لما یرید، یا من یحول بین المرء و قلبه ، یا من هو بالمنظر الاعلى ، یا من لیس ‍ کمثله شى ء.⁽⁹²⁾
((ستایش خدا قبل از سوال و تقاضا از اوست ؛ لذا وقتى خداوند را مى خوانى ، او را تمجید کن . گفتم : چگونه او را تمجید کنم ؟
فرمودند: بگو، اى کسى که از رگ گردن به من نزدیکترى ، اى کسى که هر چه را بخواهى انجام مى دهى ، اى آن که بین انسان و قلبش حائل مى شود، اى کسى که بر دیدگاه بلند مستقرى ، اى فردى که چیزى همانندش ‍ نیست .))
امام صادق (علیه السلام ) در حدیث دیگرى فرمود:
اذا دعا اءحدکم فلیبدء بالصلاة على النبى فان الصلواة على النبى (صلى الله علیه و آله و سلم ) مقبولة و لم یکن الله لیقبل بعض الدعاء و یرد بعضه ؛⁽⁹³⁾
((هرگاه فردى از شما به دعا کردن بپردازد، دعاى خود را با درود و تحیت بر محمد (صلى الله علیه و آله و سلم ) شروع کند، زیرا صلوات بر پیامبر مقبول درگاه خداوند قرار مى گیرد و چنین نیست که خداوند بخشى از این دعا را بپذیرد و قسمت دیگر آن را رد کند.))
ب ) مقدم داشتن دیگران بر خود در دعا.
امام صادق (علیه السلام ) فرمود:
من قدّم اربعین رجلا من اخوانه ، فدعا لهم ، ثم دعا لنفسه ، استجیب له فیهم و فى نفسه ؛⁽⁹⁴⁾
((هر کس چهل تن از برادران دینى اش را بر خود مقدم دارد و درباره آنان دعا کند و پس از آن درباره خویش دعا نماید، دعاى او مستجاب خواهد شد.))
پ ) تواءم بودن دعا با الحاح و اصرار.

گفت پیغمبر که گر کوبى درى

عاقبت زان آن در برون آید سرى

با کمال ادب ، حاجت هاى خود را بر زبان آورد و با متانت و آهسته او را بخواند، زیرا که فرموده است :
(ادعوا ربکم تضرعا و خفیة )⁽⁹⁵⁾
پروردگارتان را با حالت زارى و پنهانى بخوانید.
حضور یافتن در مکان هاى مقدس ، همچون مساجد و شرکت در اجتماع نیایش گران ، ضمن این که بر ثواب اعمال شب قد مى افزاید، باعث کفاره گناهان و عمران خانه آخرت نیز مى شود.

هر که در این خانه شبى راز کرد

خانه فرداى خود آباد کرد

و خداوند سبحان فرمود:
واصبر نفسک مع الذین یدعون ربهم .
با کسانى باش که خداى خود را صبح و شام مى خوانند.
و در روایت آمده است :
و الزموا السواد الاعظم ، فان ید الله على الجماعة ؛⁽⁹⁶⁾
به توده مردم بپیوندید که دست خدا بر سر جمعیت است .
ت ) قبل از دعا در محضر خدا اعتراف به گناهان خود کرده و استغفار نماید.
ث ) به هنگام دعا دست هاى خود را بالا ببرد.
ج ) پدر و مادر، فرزندان خود را دعا کنند و فرزندان نیز والدین خود را دعا کنند که چنین دعایى مستجاب است .⁽⁹⁷⁾
نکته قابل ذکر این که :
باید از انجام عبادات و اعمالى که در کتاب و سنت ، وارد نشده است ، خوددارى کرد، زیرا که فرموده اند:
((قلیل فى سنة خیر من کثیر فى بدعة .))
قطع امید از دیگران
یکى از مسائل مهم که در دعا و به اجابت رسیدن آن موثر است ، قطع امید از غیر خداست ، از این رو ادب دعا اقتضا مى کند که قبل از آن چند بار با قرائت :
اءمن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء.⁽⁹⁸⁾
این معنا را متواضعانه اعلام نموده و زمینه توجه و فضل الهى را فراهم نماید.
امام صادق (علیه السلام ) فرمودند:
اذا اراد احدکم ان لا یساءل الله شیئا، الا اعطاه ، فلییاءس من الناس کلهم ، و لا یکون له رجاء الا من عندالله جل ذکره ، فاذا علم الله (جل و عز) ذلک من قلبه ، لم یساءل الله شیئا الا اعطاه فحاسبوا انفسکم قبل ان تحاسبوا علیها، فان للقیامة خمسین موقفا، کل موقف مقداره ((الف سنة )) ثم ، تلا قوله تعالى : ((فى یوم کان مقداره خمسین الف سنة مما تعدون .))⁽⁹⁹⁾
((اگر یکى از شما بخواهد که خداوند حاجتش را بر آورد، باید امیدش را از دیگران قطع کند و به غیر خداوند امیدى نداشته باشد و هنگامى که خداوند، این وضع را در قلبش ببیند، آن چه او طلب کند اجابت مى شود؛ بنابراین شما خود به حساب خویش برسید، پیش از آن که به حسابتان برسند، زیرا در قیامت ، پنجاه توقفگاه وجود دارد که هر یک هزار سال است .))
11. اعتکاف
پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود:
اعتکاف العشر الاواخر من شهر رمضان یعدل حجتین و عمرتین .⁽¹⁰⁰⁾
اجر اعتکاف نمودن در ده روز آخر ماه رمضان ، مساوى با ثواب دو حج و دو عمره است .
منظور از اعتکاف ، توقف نمودن و ساکن شدن در مسجد جامع به قصد قربت و عبادت به مدت سه روز یا بیشتر با رعایت شرایط مخصوص آن که داراى ثواب بسیار زیاد است و از جمله عبادات مستحب مى باشد که بزرگان دین به انجام آن ، اهتمام ورزیده اند.
در کتاب کافى از جعفر بن محمد الصادق (علیه السلام ) نقل شده است که فرمودند:
کان رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ) اذا دخل العشر الاواخر، اعتکف فى المسجد و ضربت له قبة من شعر، و شمّر المئزر و طوى فراشه ؛
رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) چون دهه آخر ماه رمضان فرا مى رسید، در مسجد اعتکاف مى نمود و براى حضرتش خیمه اى مویین مى زدند و کمرش را براى عبادت مى بست و بستر خویش را جمع مى کرد.
در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه السلام ) آمده است :
کانت بدر فى شهر رمضان و لم یعتکف رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم )، فلما ان کان من قابل اعتکف عشرین عشرا لعامه ، و عشرا قضاء لما فاته ؛
جنگ بدر در ماه رمضان اتفاق افتاد و (از این رو) رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) موفق به اعتکاف نشدند، لذا در سال آینده ، بیست روز (ده روز به عنوان اعتکاف همان سال و ده روز دیگر را نیز به عنوان قضاى اعتکاف سال گذشته ) به اعتکاف پرداختند.
طبق آن چه در ارکان اسلام (ص 163) آمده است ، پس از پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) همسران آن حضرت نیز چنین اعتکافى داشتند.
در تاریخ آمده است که علماى بزرگ شیعه نیز این سنت حسنه را در دهه آخر ماه رمضان انجام مى داده اند.
براى مطالعه بیشتر درباره اعتکاف به این منابع مراجعه فرمایید:
اللمعة الدمشقیه ، ج 2، کتاب الاعتکاف ؛ شرائع الاسلام ، ج 1، ص 251؛ التهذیب ، ج 4، ص 217؛ مستمسک العروة الوثقى ، ج 8، ص 536، روضة المتقین ، ج 3، ص 496، اعتکاف در اسلام به قلم نگارنده .
این بخش را به کلامى از مصلح مجاهد، شیخ محمد عبده ، پایان مى بریم :
شب قدر، شب عبادت و تضرع و تذکر و یادآورى نعمت هاى خدا و دین است ، لکن متاسفانه بسیارى از مسلمانان در چنین ایام و لیالى و موقعیت هاى مناسبى درباره مسائل و موضوعاتى سخن مى گویند که مورد رضا و عنایت خداوند نیست ؛ به آیاتى از کلام الله گوش مى دهند، اما در مفاهیم آنها نمى نگرند و از معانى بلند آنها عبرت نمى گیرند... فقط به صدا و نغمه زیباى قارى قرآن توجه دارند، در این شب در اوهام و خیالاتى غوطه ور مى شوند که شایسته عقول کودکان نیست تا چه رسد به عقل هاى اشخاص رشید و بالغ .
برترین اعمال در شب قدر
از شیخ صدوق نقل شده است که فرمود:
و من احیى ، هاتین اللیلتین ، بمذاکرة العلم فهو افضل ؛⁽¹⁰¹⁾
افضل اعمال در احیاى این دو شب (بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان ) مذاکره علم است .